27 Αυγ 2013

Εφιάλτης




Ετοιμάζομαι να γεννήσω. Ακίνητη κάτω από τα πράσινα, έτοιμη για καισαρική. Η αναισθησιολόγος είναι δίπλα μου, οι χειρούργοι απολυμαίνουν τα χέρια τους σχολαστικά. Ξαφνικά ανοίγει η πόρτα και μπαίνουν μέσα 6 φουσκωτοί. Ακολουθεί ο Άδωνις, που πραγματοποιεί αιφνιδιαστική επίσκεψη. Νιώθω τρομερή ανησυχία και τη διάθεση να κάνω εμετό, παρότι δεν έχω φάει τίποτα. Κοιτάει ολόγυρα. Προσπαθώ να μην έχω βλεμματική επαφή, αλλά δεν μπορώ να αποφύγω τη φωνή του. «Δεν πιστεύω να χορηγεί κανείς αναισθησία για μια απλή καισαρική», λέει στην αναισθησιολόγο. «Όχι», τρεβλίζει εκείνη και δεν κοιτάει ούτε τον Άδωνη, ούτε εμένα, ούτε πουθενά. Κοιτάει στο κενό. Το κενό αποκτά χρώμα πράσινου σεντονιού και με τυλίγει. Αλλά δεν μπορεί να με κρύψει από τη διαπεραστική εκείνη φωνή: «Α, εντάξει. Γιατί αν δεν ξέρετε να κάνετε τη δουλειά σας και δεν είστε συνεργάσιμοι, να αναλάβω εγώ», γρυλίζει ο Άδωνις και φεύγει με βήμα ταχύ, ενώ τον ακολουθούν οι φουσκωτοί με τρόπο βροντώδη. Απότομα κυλάει και χάνεται από το οπτικό μου πεδίο η αναισθησιολόγος, αλλά δεν προλαβαίνω να ακούσω το γδούπο της στο πάτωμα, καθώς καταρρέει.

Ευτυχώς δεν μου έχει χορηγηθεί ακόμη η αναισθησία, κι έτσι ξυπνώ αμέσως.

Η φωνή του Άδωνη ακόμα ακούγεται τσιριχτή στην τηλεόραση. Τα ενήλικα παιδιά μου βλέπουν κι αυτά τις ειδήσεις από τον διπλανό καναπέ. Πιάνω την κοιλιά μου. Δεν τρέχει αίμα, η τομή είναι στη θέση της... Μόνο λίγη ταχυκαρδία νιώθω.

Αν αναλάμβανε ο Άδωνις, σκέφτομαι, τι θα γινόταν;

Καλά, δεν το συζητώ. Χρειάζομαι γιατρό, επειγόντως.

Έλα στο θεό, φωνάζει ακόμη ο Άδωνις.

26 Αυγ 2013

Ενώ πληθαίνουν οι Νεκροί ...




Με το βλέμμα στη Μέση Ανατολή, σε συνθήκες περισσής σύγχυσης, ενώ πληθαίνουν οι νεκροί και είναι αβάσταχτος ο πόνος του πολέμου, γράφονται ετούτες οι λίγες γραμμές.

Σε αντίθεση με όσους ενθαρρύνουν τις συγκρούσεις των πολιτισμών, ο Φερνάν Μπροντέλ επισημαίνει: «Κατά κανόνα όμως, οι επαφές των πολιτισμών έχουν συγκρουσιακό χαρακτήρα, καταλήγουν πάντα σε τραγωδίες και, όπως αποδείχτηκε, τις περισσότερες φορές δεν φέρνουν μακροπρόθεσμα κανένα αποτέλεσμα». (Fernand Braudel, Γραμματική των Πολιτισμών, μτφρ. Άρης Αλεξάκης, Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., 2001, σ. 90.)

Εγκλωβισμένοι οι λαοί σε δραματικά και εκβιαστικά διλήμματα, των οποίων καμιά απάντηση δεν δείχνει σε κατεύθυνση λύσης, ούτε και στοιχειώδους ανθρωπιάς. Κι ενώ ο χορός των μεγάλων, των περιφερειακών, των τοπικών δυνάμεων δίνει και παίρνει, ενώ για το κεφάλαιο και αυτή η κρίση φαντάζει ως ευκαιρία, ένα παιδί επιμένει στην ιδέα της συμφιλίωσης, που την εκφράζει με την παιδική του ζωγραφιά. Ένα έμψυχο, προσωποποιημένο τζαμί, παρηγορεί την επίσης προσωποποιημένη, πονεμένη εκκλησιά.

Δεν βρίσκομαι σε ρομαντική διάθεση. Αντιθέτως επιμένω πως αυτή είναι η μόνη κατεύθυνση ρεαλισμού, ενός ρεαλισμού τουλάχιστον που έχει στόχο να διαφυλάξει τα στοιχειώδη της ζωής.

Λίγο καιρό πριν, και προτού φτάσει η κατάσταση σε Συρία και Αίγυπτο στο απροχώρητο, αφήνοντας για λίγο κατά μέρος τα μικροϊστορικά γεγονότα, ανέπτυσσα κάπως περισσότερο αυτή την ιδέα στην Εφημερίδα των Συντακτών. Από αμέλεια, κόπωση, στεναχώρια (ό,τι θέλετε πείτε) δεν το ανέβασα τότε και στο blog.

Αν και ξεπερασμένο από την τρέχουσα επικαιρότητα, καθώς γράφτηκε υπό το φως των λαϊκών κινητοποιήσεων στην Αίγυπτο και την Τουρκία, και δημοσιεύτηκε στις 10 Ιουλίου 2013, είναι ίσως σήμερα δραματικά επίκαιρο.



***

Η Σκύλλα, η Χάρυβδη και οι δρόμοι του Ισλάμ

Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο και κατά δεύτερο λόγο στην Τουρκία θα επιφέρουν μεσομακροπρόθεσμα μια βαρύτατη και εσώτατη αλλαγή στην ίδια τη φυσιογνωμία του Ισλάμ, μιας θρησκείας με ιδιαίτερη δυναμική, υψηλή συσπείρωση και ραγδαίο ρυθμό εξάπλωσης σήμερα, παγκοσμίως. Αν το Ισλάμ λειτουργεί σαν ασπίδα και ανασχετικός πόλος στον δυτικό επεκτατισμό, και φαίνεται πως ακριβώς για τον λόγο αυτόν ελκύει έναν κόσμο και τον συγκροτεί σε κοινότητα, ακόμα και ως φανατικό Ισλάμ ή ιδίως έτσι, οι τελευταίες πολιτικές εξελίξεις φέρνουν στην επιφάνεια και κάποια άλλα, υπόγεια ρεύματα. Την ανάγκη των κατά πλειοψηφία μουσουλμανικών λαών να συναντηθούν με τον σύγχρονο κόσμο, την ανάγκη να ζήσουν σε καθεστώτα ανθρώπινα, να ορίσουν με μεγαλύτερη ελευθερία τον στοχασμό και τον προβληματισμό τους, να ερωτευτούν στη βάση περισσότερο ισότιμων και συντροφικών σχέσεων κ.ο.κ.

Το Ισλάμ δεν έχει περάσει τον Διαφωτισμό του, ή μια φάση ανάλογη, και φωνές που μόλις ψιθυρίζουν καταγράφουν αυτό το αίτημα. Ενας ισλαμικός Διαφωτισμός δεν θα έχει τα χαρακτηριστικά του δυτικοευρωπαϊκού, αλλά τα πολιτικά κινήματα στην ευρύτερη λεκάνη της Μεσογείου -ειδικότερα η «αραβική άνοιξη» θα είναι καταλύτης σε μια τέτοια κατεύθυνση-, ακόμα κι αν φαίνεται να ηττώνται. Οπως τώρα, με την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας στην Αίγυπτο.

Η επιλογή των λαών δεν μπορεί να είναι ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, ανάμεσα σε μια ισλαμική φονταμενταλιστική διακυβέρνηση και μια στρατιωτική δικτατορία. Στη γείτονα Τουρκία, η δημοφιλία Ερντογάν (μεταξύ άλλων και για τα χτυπήματα που κατήγαγε προς το στρατιωτικό κατεστημένο) έδωσε σταδιακά τη θέση της σε ογκούμενη δυσαρέσκεια όταν διαπιστώθηκε πως η κυβερνητική του πρακτική συγκλίνει όλο και περισσότερο με θέσεις που προσιδιάζουν προς τη θεοκρατία αλλά και τις επιλογές του μεγάλου κεφαλαίου (βλ. πλατεία Ταξίμ).

Στην Αίγυπτο ισχνή ήταν κατά τις τελευταίες διαδηλώσεις η υποστήριξη προς το καθεστώς του εκλεγμένου πριν από λίγο καιρό προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι και έκδηλη η απογοήτευση, ενώ χιλιάδες αντιπολιτευόμενου λαού κατέκλυζε την πλατεία Ταχρίρ και όλες τις πλατείες. Η «λύση» της στρατιωτικής δικτατορίας, μια πραγματική ήττα της δημοκρατίας, ενδεχομένως θα μπορούσε να είναι απλώς ένας μεσοσταθμός και όχι το τέρμα.

Για να μπορεί όμως να γίνει λόγος για την κατίσχυση της δημοκρατίας, για μια μετάβαση έστω σε περισσότερο ελεύθερα καθεστώτα, πρέπει να συντρέξουν κάποιες βαθύτατες και εσώτατες πνευματικές προϋποθέσεις, τέτοιες που να πραγματώνουν μια τομή στην ιστορία των νοοτροπιών. Και αυτές συνδέονται με μια προσπάθεια καλύτερης εξισορρόπησης του ατομικού ως προς τη δύναμη της τα πάντα ελέγχουσας κοινότητας, με την αναγνώριση και τον σεβασμό των ατομικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με την αποδοχή του διαφορετικού και την καλύτερη υποδοχή της διαφορετικότητας.

Μια τέτοια εξέλιξη θα είναι προς το καλώς νοούμενο συμφέρον των χριστιανικών πληθυσμών που ζουν εκεί αλλά και της πλειονότητας του αενάως καταδυναστευόμενου λαού. Μετριοπαθείς ηγέτες της μουσουλμανικής κοινότητας το αντιλαμβάνονται αυτό πλήρως. Αλλά εν μέσω κραυγών, συνθημάτων, ομαδοποιήσεων και συσπειρώσεων, με εργαλείο τον φανατισμό και τον φόβο, η μετριοπάθεια και η νηφαλιότητα δεν βρίσκουν πρόσφορο έδαφος να ανθήσουν.

Και όμως. Η διαρκής ταλάντωση μεταξύ ποικίλων άκρων και η διαρκής διάψευση από τις ποικίλες μεσσιανικού τύπου λύσεις, η ίδια η απογοήτευση και η κόπωση, μπορεί να δώσουν χώρο σε ουσιαστικότερα, συνεκτικότερα και αληθινά αιτήματα.

Οπως σε κάθε πρόβλημα, έτσι κι εδώ, μέρος μόνο της δυσχέρειας οφείλεται στους «κακούς απ’ έξω» και μέρος σε εσωτερικές ανεπάρκειες, που το δρων και ενεργούν υποκείμενο, τόσο ως ατομικό όσο και ως συλλογικό νοούμενο, μπορεί να αντιμετωπίσει, εάν το επιλέξει, σε μια πορεία δύσβατη.

Η πραγματική επιθυμία των λαών δεν είναι να παραδέρνουν εγκλωβισμένοι σε αδιέξοδα σχήματα. Οι λαοί θέλουν να προκόβουν. Και μια εργασία υποδομής σε πολιτικό, κοινωνικό και πνευματικό επίπεδο είναι περισσότερο αναγκαία παρά ποτέ.

 

6 Αυγ 2013

Γιάννης Καρούσος, παίζοντας με το Φως




Ανήμερα της Μεταμορφώσεως. Στο όρος Θαβώρ αποκάλυψε ο Χριστός τη θεότητά Του στους επίλεκτους μαθητές Του, οι οποίοι θαμπώθηκαν στη θέα του Ήλιου της Δικαιοσύνης, τη θέα του ακτίστου φωτός.

Παιχνίδι κατεξοχήν του φωτός η τέχνη της ζωγραφικής, παιχνίδι μύησης στο μυστήριο του φωτός η αγιογραφία.

Τέχνη επί μακρόν παραγνωρισμένη και παραγκωνισμένη, συχνά σφαγιάστηκε στον αλληθωρισμό μας προς εσπερίας, στη μειονεξία και το φθόνο των νόμων της προοπτικής.

Ο συνδυασμός δύο παραγόντων οδήγησε ξανά το βλέμμα στην παραδοσιακή εικονογραφική τέχνη της καθ’ ημάς Ανατολής. Αφενός, η κάποια πρόοδος που συντελέστηκε στη δική μας αυτοσυνειδησία, παράλληλη με την πολιτική πρόοδο... Αφετέρου, τα ίδια τα ανατρεπτικά καλλιτεχνικά ρεύματα στη Δύση της νεωτερικότητας, ιδίως του 20ού αι., που ανακάλυπταν έννοιες πρωτόγνωρες. Μαζί με την ανάδυση νέων επιστημών, όπως η ψυχολογία, η εθνολογία, η θρησκειολογία, η κοινωνική ανθρωπολογία, τον 19ο, μαζί με την κάποια κόπωση από μια μονοδιάστατη ρασιοναλιστική βιομηχανική αισιοδοξία, ήδη διαψευσμένη, και το νόστο για κόσμους εξωτικούς, η Δύση ανακάλυπτε σε φιλοσοφία, επιστήμες και τέχνη την έννοια της πολυπρισματικότητας, της αποσπασματικότητας, της έλλειψης νοήματος και συνάμα το δρόμο μιας αναζήτησης περισσότερο υπαρξιακής.

Οι συγκυρία ήταν ευνοϊκή και οι συνέργειες διαμορφώθηκαν. Σπουδαίο σκαλί στην πορεία αυτογνωσίας, από δικής μας πλευράς, ήταν το έργο του Φώτη Κόντογλου. Ο κυρ Φώτης ανακάλυψε ξανά τους μεγάλους προγόνους, την ελληνιστική τέχνη, τα αιγυπτικά φαγιούμ, τα πρωτοβυζαντινά ψηφιδωτά, τα εγκαυστικά του Σινά, τα βυζαντινά ιδίως τα μετά την εικονομαχία, της περιόδου των Κομνηνών, των Παλαιολόγων και των Αγγέλων, την Κρητική Σχολή, τα μεταβυζαντινά με τις επτανήσιες και δυτικές επιδράσεις τους αλλά και τα λαϊκότροπα, τη ρωσική εικονογραφική ερμηνεία ενός πιο αφαιρετικού και ομιχλώδους λεπτού φωτός...

Ο κυρ Φώτης, μαζί με το έργο του, έργο σταθμό, μας κληροδότησε και επιγόνους, που ακολούθησαν την πορεία του αλλά και την αναθεώρησαν. Ανάμεσά τους, και στο βαθμό που η «βυζαντινή» εικόνα έγινε μόδα, και πολλοί τεχνίτες του συρμού. Η ζήτηση έφερνε εισόδημα, και το κίνητρο του κέρδους μαζικές παραγωγές άψυχων αντιγράφων. Μια ευτελιστικά εμπορική, τουριστική σχεδόν τέχνη, που δεν κατόρθωνε να πείσει για την ευγένειά της, αλλά μάλλον σε οδηγούσε πίσω στην παλιά παρανόηση ότι είναι τέχνη διακοσμητική. Κι από την άλλη, στο ίδιο αποτέλεσμα οδηγούμασταν και από διαφορετικά κίνητρα: εξαιτίας μιας βυζαντινολαγνείας, στείρας παραδοσιοπληξίας, που έδειχνε το δρόμου του εύκολου και δουλικού μιμητισμού, των απειράριθμων «πιστών» αντιγράφων...

Και ξαφνικά οι οδηγίες για τη «νηστεία» είχαν αντικαταστήσει την ίδια την τέχνη, μια τέχνη που από τη φύση της χρειάζεται βλέμμα, χέρι και πνεύμα.

Μέσα όμως σε όλες αυτές τις αντιθέσεις και δυσκολίες της Ιστορίας, υπήρξαν και άξιοι επίγονοι του Κόντογλου. Πέτρος Βαμπούλης, Χρήστος Λιόνδας, νεότεροι όπως ο αείμνηστος Δημήτρης Αντωνόπουλος, ο Σπύρος Καρδαμάκης, ο Δημήτρης Χατζηαποστόλου, ο Θανάσης Κουτσιπετσίδης, ο Δημοσθένης Αβραμίδης και πολλοί ακόμα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν δυο πολύ ιδιαίτερες γραφές, του π. Σταμάτη Σκλήρη, και του Γιώργου Κόρδη. Αλλά και προγενέστερων, όπως ο Ράλλης Κοψίδης, που χαρακτηρίζεται από τον Κόρδη ο «πένης άρχων», και είναι σημαντικότατος στη συμβολή του και στις δύο περιόδους, την περισσότερο παραδοσιακή του, με αποκορύφωμα τη δουλειά του στον πρόναο (εξωνάρθηκα) της Μονής Πεντέλης, και τη μοντέρνα του, στο Σανμπεζί της Γενεύης.

Σημαντικότατοι ζωγράφοι διακόνησαν την αγιογραφία. Άλλωστε, όλοι οι σωστοί αγιογράφοι είναι πρωτίστως ζωγράφοι. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο Σπύρος Βασιλείου που κόσμησε με το έργο του τον ναό του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη. Αλλά και στις μέρες μας ο ζωγράφος Μάρκος Καμπάνης, με τη δουλειά του στην Παναγία την Προταΐτισσα στην Κορνοφωλιά του Έβρου.

Ένας από τους σημαντικότατους αγιογράφους μας, ο Γιάννης Καρούσος. Ήταν ένας άνθρωπος που θεωρούσε την αγιογραφία κάτι όχι λιγότερο, αλλά πολύ περισσότερο από ζωγραφική. Ο λόγος που την αντιμετώπιζε έτσι με σεβασμό, από καθαρά καλλιτεχνικό και αισθητικό πρίσμα, και πέρα από ζητήματα πίστης και θεολογίας, είναι διότι η αγιογραφία είναι δημόσια τέχνη. Στέκει από κοινού με την αρχιτεκτονική και διαμορφώνει τον δημόσιο χώρο. Έχει διάρκεια και οφείλει να αντιμετωπίζει το χρόνο. Σε αντίθεση λοιπόν με ένα πνεύμα που σέβεται το ιδιωτικό, και περιφρονεί ή λεηλατεί το κοινό, ο Γιάννης Καρούσος διακόνησε το κοινό, το δημόσιο, με αίσθημα ευθύνης.

Δάμασε τις τεράστιες διαστάσεις εκκλησιών, όπως ο ο Άγιος Ανδρέας Πατρών ή ο Άγιος Παντελεήμων Αχαρνών. Σε μια περιοχή που έχει δεινοπαθήσει, στην πλατεία ακόμα και τα σκαλιά του ναού, όπου οι κάτοικοι κάποτε δυσκολεύονται στη συνύπαρξη, όπου ακραίες φωνές μισαλλοδοξίας έχουν αναλάβει δράση θεωρώντας το χώρο προπύργιο, εκεί εργάστηκε ο Γιάννης Καρούσος φέρνοντας την ομορφιά και το φως μέσα στο σκοτάδι, συνδέοντας με τη γλώσσα της τέχνης τα ετερόκλητα και γονιμοποιώντας τον οικιστικό ιστό. Ίσως διότι οὗ δὲ ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία, ὑπερεπερίσσευσεν ἡ χάρις (Ρωμ 5,20).

Μπαίνοντας κανείς σε αυτό τον αχανή τσιμεντένιο ναό, κινδύνευε να συνθλιβεί υπό το βάρος του μπετόν αρμέ. Κινδύνευε να συνθλιβεί σε διαστάσεις ξένες προς τις συνήθεις στον τόπο μας, σε μια μαζική, απρόσωπη μεγαλούπολη.

Ήταν ευτύχημα που ο Γιάννης Καρούσος ήταν εμπειρότατος καλλιτέχνης. Γιατί μόνο άνθρωπος με τόσο μεγάλη πείρα μπορούσε να ανταπεξέλθει στις διαστάσεις, να ισιάσει τις καμπύλες, να αλαφρώσει από το βάρος, να βγάλει πέρα τον όγκο της δουλειάς, με σοφία και ασφάλεια. Το μόχθο, την αγωνία, το βάρος του εγχειρήματος τα ένιωθα καθώς μου τα μετέφερε η κόρη του καλλιτέχνη.

Η διαδικασία, οι συνεργάτες, τα επάλληλα βήματα σπουδής και δοκιμής περιγράφονται επακριβώς στο βιβλίο του για την αγιογράφηση του ναού.

Ευτύχημα, στο οποίο επέστησε την προσοχή μου ο π. Σταμάτης Σκλήρης, ήταν ότι ο Καρούσος είχε μελετήσει σε βάθος τις αγιογραφίες του Σοπότσανι, βυζαντινού μνημείου του 13ου αι. στη Σερβία, που είχε εμνεύσει και τους Αστραπά και Πανσέληνο, τους μέγιστους της παλαιολόγειας περιόδου.

Στο πνεύμα αυτών των αγιογραφιών, με τα ανάλαφρα, ρευστά ακουαρελίστικα σχεδόν χρώματα και τη λιτότητα των μορφών και των συνθέσεων, ο Καρούσος στάθηκε ο άνθρωπος που αλάφρυνε το βάρος των δομικών υλικών του Αγίου Παντελεήμονα. Ο καλλιτέχνης που με τις λαζούρες στα φόντα του εισήγαγε μια καινοτομία στη βυζαντινή ζωγραφική, μια καινοτομία ταιριαστή στην άνωση του θεατή.

Εργάτης άοκνος, μερακλής πάντα, μάστορας και τεχνίτης σωστός, μα πάνω απ’ όλα καλλιτέχνης αυθεντικός, κοιμήθηκε χθες, στα 76 του χρόνια.

Υπηρετώντας την τέχνη του φωτός ανταμώνεται με την πηγή του φωτός. Ζωγραφίζοντας τη μορφή του Παντοκράτορα, τώρα Τον βλέπει πρόσωπο προς πρόσωπο.

Καλή ανάπαυση και καλό αντάμωμα, Γιάννη.

Η εικόνα του Παντοκράτορα είναι από τον Άγιο Παντελεήμονα Αχαρνών, έργο του Γιάννη Καρούσου..

3 Αυγ 2013

Requiem σε Ταξιδευτή του Αιγαίου: Θέση και Άρση


 ΕΥΗ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗΙΣΙΝΑΟ Περιπατητής.
Ακρυλικό και Μολύβια σε καμβά.
Διαστάσεις 30 X 25 εκ. Κυριακή 26 Ιουλίου 2013


Θέση Πεζή, Οχυρή. Τα Γεγονότα


Ξεχύθηκαν να ζήσουνε
Σε μαγεμένο τόπο
Ολόμεστο σε θρύλους
Γοργόνες, νύμφες, νηριίδες
Και ξανθό

Αφήσανε στον ίσκιο ενός ψαθιού
Τις γνώριμες συνήθειες
Τα γιασεμιά τις μουσικές
Τους δρόμους του μακάμ χιτζάζ
Τα μελαμψά τα μάτια
Τ’άσπρα δόντια των γειτόνων

Κι από τα μέρη όπου
Ανελέητα δεν έριχνε ο ήλιος μια σκιά
Στα αιγαιοπελαγίτικα
Τα προσηνή
Τα φίλια

Στο τέλος του Ιούλη ξύπνησε
Ο φλογοβόλος δράκος
Που πότε πότε μαίνεται
Σαν χάνεται ο αη-Γιώργης
Νέα μαύρα κορμιά
Στου πέλαου τα σκοτάδια

 

Άρση Μελωδική. Της Φαντασίας Παραμυθία


Ανέβα, ξένε, στον ιππόκαμπο
Να φτάσεις ώς την όχθη
Που σε προσμένει ο Πήγασσος
Στο δρόμο του γλαυκού

Κι εσύ επισκέπτη
Όταν τον Ηλιάτορα
Κοιτάς στη Σαντορίνη
Που πορφυρός βυθίζεται
Στη σάρκα του νερού

Όταν τους γλάρους χαίρεσαι
Π’ ανέμελα πετούν
Σαν παίζεις με τα κύματα
Στου έρωτα τη δίνη

Να μην ξεχνάς τ’ απόκρυφα
Μυστήρια του βυθού